Trí tuệ cảm xúc (Emotional Intelligence)

Nếu cụm từ 'Trí tuệ cảm xúc' gây ấn tượng đối với bạn, thì có thể là bởi vì chúng ta quen nghĩ rằng trí thông minh phải là khả năng tư duy logic, trong khi đó tình cảm lại cũng được gọi là trí thông minh. Thế nhưng tình cảm và trí thông minh lại có liên hệ rất gắn bó với nhau. Những người mà không thể nhận biết và không thể hiểu các trạng thái tình cảm của họ thường đưa ra những quyết định tồi, họ không sử dụng được sức mạnh của não bộ mà họ có. Mặt khác, những người biết các cảm xúc của chính bản thân họ và của người khác là những người thành công trong cuộc sống.

Các loại trí tuệ cảm xúc
Theo nhà tâm lý học, Howard Gardner, có nhiều dạng trí tuệ cảm xúc khác nhau. Một dạng là khả năng hiểu, nhận biết và điều khiển các cảm xúc của chính bản thân - trí thông minh cá nhân của một người - intrapersonal intelligence). Một dạng là khả năng hiểu và ảnh hưởng đến tình cảm của người đó - trí thông minh giữa các cá nhân với nhau - (interpersonal intelligence). Mặc dù các loại trí tuệ cảm xúc thường đi kèm với nhau, nhưng có loại thông minh tình cảm này chưa chắc đã đảm bảo rằng bạn có loại trí tuệ cảm xúc kia. Bạn biết qua kinh nghiệm của chính bạn: một số người tài giỏi trong mối quan hệ với người khác (trí thông minh giữa cá nhân với nhau), nhưng họ lại không hiểu thấu được cuộc sống nội tâm của họ. Một số người khác biết các cảm xúc của bản thân nhưng hiếm khi nhận thấy các cảm xúc của người khác.

Tại sao trí tuệ cảm xúc lại quan trọng?
Khả năng tiên đoán và ảnh hưởng đến tình cảm của người khác phải là một trong những kỹ năng quan trọng mà bất cứ người nào có thể có. Con trẻ cần trí tuệ cảm xúc cá nhân (interpersonal intelligence) để được bạn bè chấp nhận và đàm phán với bạn bè. Trẻ ở lứa tuổi vị thành niên cần trí tuệ cảm xúc để tạo ra các cuộc hẹn hò và giữ bạn bè. Người lớn cần trí tuệ cảm xúc trong công việc và trong các mối quan hệ. Nếu bạn không thể hiểu và điều khiển chính tình cảm của bản thân, bạn sẽ không bao giờ thực sự hành động trong thế giới này, mà tất cả những gì bạn có thể làm là phản ứng. Trên thực tế, có nghiên cứu gợi ý rằng trí tuệ cảm xúc có giá trị hơn trí thông minh thông thường (IQ) trong công việc và sự toại nguyện trong cuộc sống.

Quá trình xử lý thông tin tình cảm
Trí thông minh thực ra là một quá trình xử lý thông tin, và các trạng thái tình cảm là một dạng thông tin về cơ thể và cách cơ thể chúng ta phản ứng với thế giới và với các ý tưởng. Các trạng thái tình cảm bao gồm hai phần: phần thứ nhất là những thay đổi vật lý của cơ thể (như nhịp tim, đổ mồ hôi tay, tình trạng căng cơ) và một phần là các cảm xúc (như cảm xúc lo âu hay kinh sợ). Những thay đổi vật lý ngoài tầm kiểm soát của chúng ta, nhưng não bộ tỉnh táo vẫn có thể thừa nhận các thay đổi của cơ thể là dấu hiệu của sự thay đổi tình cảm và đưa ra các quyết định cần phản ứng như thế nào.

Ngôn ngữ là chìa khoá của trí tuệ cảm xúc
Có một cách mà não bộ điều khiển là sử dụng ngôn ngữ, chuyển các cảm xúc thành từ ngữ. Một em bé 4 tuổi khi giận có thể nói 'Con ghét mẹ!'. Mặt khác, một em bé 2 tuổi chỉ có thể gào thét và đấm đá. Nhưng trí tuệ cảm xúc không bắt đầu ở tuổi lên 4. Mặc dù trước khi trẻ biết nói, thì các bé sơ sinh cố gắng kiềm chế các trạng thái tình cảm của mình.

Một em bé bị kích thích sẽ nhắm mắt lại và ngủ, để tránh sự kích thích.
Một em bé 9 tháng tuổi sẽ lăn qua lăn lại trong vòng 5 phút trước khi ngủ, coi như đó là một cách giúp bé bình tĩnh lại. Một số em bé khác giật một lọn tóc hoặc mút ngón tay.

Với người lớn, chúng ta vẫn sử dụng nhiều phương pháp kiềm chế cơ thể (khoanh tay trước ngực, đi tới đi lui, hút thuốc,...)

Ngôn ngữ cho chúng ta một công cụ linh động và đầy sức mạnh để kiềm chế các trạng thái tình cảm, bao gồm một số trạng thái tình cảm phức tạp hơn nhiều như lòng ghen tị, thái độ thất vọng và niềm khát khao. Chúng ta tự nói một mình, viết nhật ký, làm thơ. Chúng ta hãy nói với con trẻ  bằng cách dùng các từ chỉ cảm xúc như cáu giận, buồn, vui, bị kích thích, thất vọng, lo lắng,...Trẻ càng sớm hiểu ý nghĩa của các từ đó thì trẻ càng sớm rèn luyện trí tuệ cảm xúc.

Trí tuệ cảm xúc bắt đầu như thế nào
Nếu bạn hiểu trí tuệ cảm xúc nội tâm là quan trọng thì thừa nhận và điều chỉnh trí tuệ cảm xúc của những người xung quanh cũng quan trọng không kém. Mới thoáng qua, điều đó có vẻ như là một nhiệm vụ khó khăn, bởi vì bạn không để 'đi guốc trong bụng' người khác. Nhưng trên thực tế, trí tuệ cảm xúc giữa các cá nhân phát triển sớm hơn trí thông mình tình cảm về chính bản thân mình.

Các em bé mới sinh rất giỏi gây ảnh hưởng đến các trạng thái tình cảm của người khác (đó là khi bé khóc). Nhưng các em bé không nhận thức được những gì bé làm chính là trí tuệ cảm xúc.

Ảnh: sưu tầm

Khoảng 9 đến 10 tháng tuổi, các em bé trở nên phức tạp hơn. Bé biết cách 'đọc' nét mặt của mẹ, nét mặt đó có thể khiến bé hiểu rằng mẹ đang thư giãn hay lo âu, mẹ đang vui hay buồn, mẹ đang vui thích hay buồn rầu, và tuỳ vào đó mà bé có các phản ứng khác nhau.

Khả năng tiên đoán phản ứng tình cảm của người khác và phản ứng cụ thể trong mỗi trường hợp thực sự bắt đầu trong năm thứ hai. Khi em bé ở lứa tuổi tập đi của bạn (từ 12 đến 24 tháng) tự giác làm một việc gì đó như nhặt sách lên và bắt đầu 'đọc' phản ứng của bạn. Trí tuệ cảm xúc cũng là động cơ thúc đẩy các hành động không đáng yêu, như khi con bạn nhìn chằm chằm vào bạn, sau đó bé hất tung các đồ trang sức của bạn ra khỏi bàn.

Làm thế nào để nuôi dưỡng trí tuệ cảm xúc của con trẻ
Điều gì có ý nghĩa với chúng ta trong vai trò làm cha mẹ? Chúng ta làm thế nào để nuôi dưỡng trí tuệ cảm xúc cá nhân (intrapersonal intelligence) và trí tuệ cảm xúc giữa các cá nhân với nhau (interpersonal intelligence) của con trẻ? Robert Needlman chỉ đưa ra hai lời khuyên:

Lời khuyên thứ nhât
Tạo ra môi trường tình cảm an toàn trong ngôi nhà của chúng ta. Con trẻ sống trong môi trường bạo lực về thể chất và tình cảm sẽ học cách kìm nén trí tuệ cảm xúc, coi đó như một phương pháp để tự bảo toàn tính mạng. Trẻ bị đối xử tồi tệ có các kỹ năng ngôn ngữ kém, đặc biệt là trong cách sử dụng các từ chỉ cảm xúc. Trẻ không thể nhận biết các khuôn mặt thể hiện vui, buồn, lo lắng nhưng trẻ lại có thể nhận biết được khuôn mặt thể hiện sự tức giận. Môi trường tình cảm an toàn không có nghĩa là trẻ cần được bảo vệ khỏi tất cả các xung dột. Một số cuộc tranh giành nhất định - ví dụ, tranh ngồi vào bàn ăn với anh chị em của bé - lại có thể kích thích trí tuệ cảm xúc của nhiều trẻ. Nhưng căng thẳng và xung đột vượt qua một giới hạn nào đó sẽ không có lợi cho trẻ.

Lời khuyên thứ hai
Hãy là người có trí tuệ cảm xúc. Con bạn sẽ học hỏi tốt nhất qua ví dụ.
Khi bạn thực sự giận, bạn hãy để con bạn quan sát cách bạn tự bình tĩnh bằng cách hít thở thật sâu và tự nói với mình một số từ giúp bạn cảm thấy bình tĩnh và thư giãn. Một ngày nào đó, bạn sẽ ngạc nhiên và thích thú khi thấy con bạn cũng bắt chước giống bạn.

Chú ý đến các trạng thái tình cảm mà con bạn có vẻ như đang muốn nói với bạn và đang muốn chỉ cho bạn thấy. Điều quan trọng hơn, bạn hãy cho con bạn có cơ hội nói về các cảm xúc của con, để làm được như vậy bạn hãy là người luôn sẵn sàng lắng nghe con nói.

Hãy để con bạn quan sát bạn 'kiểm soát' các trạng thái tình cảm của một người bạn hoặc của vợ chồng bạn đang muốn cãi lộn bằng cách lắng nghe và trả lời bình tĩnh.

Đạt được trí tuệ cảm xúc là công việc của cả đời người, và công việc này bắt nguồn từ thời ấu thơ. Một trong những món quà quý giá nhất mà bạn tặng cho con chính là nền tảng trí tuệ cảm xúc vững chắc.